Aditzaren ikasketan gehien eztabaidatutako arazoa aditzaren aspektuan datza. Beraz, ez da lortu batasun bat aspektua definitzeko eta honen mugak zehazteko.
Gure aditz sistema forma jakin batzuek esanahia duten matizeak dituzte, morfema batez adierazirik, ez direnak ez denborazkoak ezta moduzkoak, eta ez daudenak pertsonarekin erlazionatuak. Hain zuzen, aspektuari dagozkio. Aspektuaren kategoriak ez dauka morfo propiorik. Hau da, morfo komuna dago denbora, modu eta aspektuarentzat. Denboran aditz prozesua neurketa bati dagokio eta aktionsartarekin erlazionatuta dago.
Aktionsart edo “ekintzaren modu adierazgarria” aditz-prozesua garatzen den modua da, ezaugarri semantikoa, elementu lexikoez, adierazia. Kriterio semantikoari erantzuten diona.
Alde batetik aditz perfektiboak eta beste alde batetik inperfektiboak bereizten ditugu. “Depende” aditza burutu behar den edo ez gauzatzeko. Hauei gehitu behar zaie incoativo, ingresivo, iterativo, frecuentativo, terminativo… Dena den zehaztu beharra dago, ekintzaren moduak planteamendu objektibo bati erantzuten diola eta ez duela sistema itxia sortzen gure hizkuntzan.
Aditz faktore lexikala beharrezkoa den arren ez da aktionsart-a bitarteko gisa erabiltzen duen bakarra. Aditz guztiek esanahi berria hartzen dute, edo modifikatu edo osatu edo aldatzen du aurrekoa testuinguruaren barruan.
Ez dugu ahaztu behar hitz baten benetako esanahia kate baten barruan hartzen duena dela. Horregatik, badaude aditz batzuk esanahi perfektibo edo inperfetktiboak dituztenak eta osagarri baten presentziarekin esanahi desberdin bat hartzen dute. Adibidez: irakurtzea / idaztea (gutun bat).
Beraz, aktionsart-a frogatzeko denborazko osagarri zirkunstantzialak hainbat aditzekin ez konbinatzea proposatzen du. Izan ere, osagarri hauek modu esanguratsu propioa dute aditza modifika dezakeena. Adibidez:
Antonio huyó toda la noche / Antonio huyó al extranjero
Ekintza duratiboa / ekintza resultatiboa osagarrien menpe dago eta ez aditzaren menpe.
Honetaz gain, egoera faktoreak ditugu (situacionales) aditz-aktionsart kate batean modifikatzeko gai direnak. Hau da, bereizi beharra dago aditz lexema propioaren esanahiaren eta perpaus batean hartzen duenaren artean.
Faktore gramatikalek ekintzaren modalitateta indartzen edo aldatzen dute. Morfema baten bidez adierazten da eta eduki bat du ekintza moduaren gertukoa. Denbora perfektibo eta inperfektiboen gainean hitz egiten du aditz flexioaren bariante moduan eta sistema bat osatzen dute.
Bi talde handi bereizten ditugu:
– Aspektua iraganarekin lotzen dutenak
– Etorkizunean eragina duela esaten dutenak.
Hala ere, hirugarren talde bat ere badago, baina ez da hain garrantzitsua:
– Aspektuaren presentzia ezeztatzen dutenak gaztelerazko aditzean eta denboraren morfemarekin batzen dute.
